«Պահեստային մասեր» մարդու համար

Արհեստական օրգանների աճեցումն արդեն իրականություն է: Աշխարհում արդեն մի քանի տասնյակ, մասամբ, կենսաինժեներական մարդիկ են ապրում: Ինչ և ինչպես են փոխում մարդու օրգանիզմում: 

Մաշկ և աճառներ

Դրանք աճեցնելն ամենադյուրինն է, բավական էր միայն օրգանիզմից դուրս մաշկային և աճառային բջիջներ բազմացնել: Աճառներն արդեն 16 տարի փոխպատվաստում են, այն բավական տարածված վիրահատություն է: 

Արյունատար անոթներ

Դրանք առավել դժվար է աճեցնելը, քան մաշկը: Քանի որ դրանք խողովակաձև օրգաններ են, որոնք երկու տեսակի բջիջներ ունեն. մի տեսակը պատում է ներքին մակերեսը, իսկ մյուսը` ձևավորում արտաքին պատերը: Անոթներն առաջինն աճեցրել են ճապոնացիները 2004 թվականին Կիոտոյի համալսարանի Բժշկական դպրոցի պրոֆեսոր Կաձուվա Նակաոյի ղեկավարությամբ: Մի քիչ ավելի ուշ, 2006 թվին, ԱՄՆ Մինեապոլիսի Մինեսոթայի համալսարանի ցողունային բջիջների ինստիտուտի տնօրեն Քաթրին Վերֆեյլը ներկայացրեց աճեցրած մկանների բջիջները:  

Սիրտ

Գերմանիայում արդեն 16 երեխայի փոխպատվաստել են սրտի փականներ, որոնք աճեցվել են խոզի սրտի հիմնակմախքի վրա: Երեխաներից երկուսն այդպիսի փականներով ապրում են արդեն 8 տարի և փականներն աճում են սրտի հետ միասին: Ամերիկա-հոնկոնգյան գիտնականների խումբը խոստանում է 5 տարի անց սկսել ինֆարկտից հետո սրտի ՙկարկատանի՚ փոխպատվաստումը, իսկ անգլիացի կենսաինժեներների  խումբը պլանավորել է 10 տարի հետո փոխպատվաստել լրիվ նոր սիրտ` ամբողջությամբ:

Երիկամներ, լյարդ, ենթաստամոքսային գեղձ

Ինչպես և սիրտը, սրանք նույնպես, այսպես կոչված, համընդհանուր օրգաններ են: Այդ օրգաններում բջիջների խտությունն ամենամեծն է, այդ պատճառով էլ դրանք աճեցնելն ամենադժվարն է: Արդեն լուծված է գլխավոր հարցը. ինչպես անել, որպեսզի աճեցված բջիջները լյարդի կամ երիկամի ձև ստանան: Դրա համար վերցնում են օրգանի ձևի մատրիցան, տեղավորում են կենսառեակտորի մեջ և այն սկսում են լցնել բջիջներով:

Միզապարկ

Փորձանոթից ստացված ամենաառաջին օրգանն է: Այսօր սեփական ՙնոր՚ միզապարկի աճեցում ու փոխպատվաստում արդեն կատարվել է մի քանի տասնյակ ամերիկացիների: 

Վերին ծնոտ

Ֆինլանդիայի Տամպերի Ռեգեներատիվ բժշկության ինստիտուտի մասնագետները կարողացել են աճեցնել մարդու վերին ծնոտը… նրա սեփական որովայնի խոռոչում: Նրանք ցողունային բջիջները տեղադրել են կալցիումի ֆոսֆատից արհեստական մատրիցայի վրա և այն կարել են տղամարդու որովայնում: Ինն ամիս հետո ծնոտը հանել են և փոխպատվաստել սեփականի փոխարեն, որը հեռացրել էին ուռուցքի պատճառով: 

Աչքի ցանցենի, գլխուղեղի նյարդային հյուսվածք

Այս ոլորտում ևս լուրջ հաջողություններ կան, բայց դեռ ծանրակշիռ արդյունքների մասին խոսելը վաղ է: 

Ինչպես է դա կատարվում

Արհեստական օրգաններ ստեղծելը հնարավոր դարձավ մոտ 10 տարի առաջ, շնորհիվ կենսաինժեներային  տեխնոլոգիայի զարգացման: Օրգաններն աճեցնելու համար օգտագործում են հիվանդից վերցված ցողունային բջիջները: Վերջերս մշակված տեխնոլոգիան հնարավորություն է տալիս վերածրագրավորել չափահաս մարդու ցողունային բջիջներն այնպես, որպեսզի դրանցից հնարավոր լինի ստանալ ցանկացած օրգան: 

Այս բնագավառում ամենահայտնի գիտնականը Էնթոնի Աթալան է, ում 2011 թվականին Տարվա բժիշկ են ճանաչել: Նա ղեկավարում է ԱՄՆ-ի Վեյք-Սիթիի Ռեգեներատիվ բժշկության ինստիտուտը: Նրա ղեկավարությամբ էլ12 տարի առաջ ստեղծվեց առաջին արհեստական օրգանը` միզապարկը: Սկզբից Աթալան և իր գործընկերները ստեղծեցին արհեստական մատրիցան կենսահամատեղելի նյութերից: Հետո պացիենտից վերցրեցին միզապարկի առողջ ցողունային բջիջները և տեղափոխեցին հիմնակմախքի վրա. մի մասը ներսից, մյուս մասը դրսից. 6-8 շաբաթ հետո օրգանը պատրաստ էր փոխպատվաստման համար:

«Ինձ սովորեցրել էին, որ նյարդային բջիջները չեն վերականգնվում,- այնուհետև հիշում է Աթալան: - Եվ որքան էինք մենք զարմացել, երբ հետևում էինք, թե մեր ձեռքով փոխպատվաստված միզապարկը ինչպես է ծածկվում նյարդային բջիջների ցանցով: Դա նշանակում էր, որ այն հաղորդակցվելու է գլխուղեղի հետ և աշխատելու է այնպես, ինչպես առողջ մարդու մոտ: Զարմանալին այն է, որ շատ ճշմարտություններ, որոնք դեռ 20 տարի առաջ անսասան էին թվում, հերքվեցին, և այժմ մեր դեմ բաց են ապագայի դռները»:

Հիմնակմախքի ստեղծման համար կիրառվում են դոնորական կամ արհեստական հյուսվածքներ, նույնիսկ ածխածնային նանոխողովակներ, որոնք տասնյակ անգամ ամուր և անխոցելի են պողպատից: Միայն թե հասկանալի չէ, թե նման մարդու հետ, հարկ եղած դեպքում, ինչպես է վարվելու բժիշկը, օրինակ, վիրաբույժը: Հիմնակմախքի համար նաև մաշկ են աճեցրել սարդոստայնից, բայց այն դեռ մարդու համար չեն օգտագործել: 

Իսկ ամենաառաջատար տեխնոլոգիան օրգանների տպումն է, որի հեղինակը նույնպես Աթալան է: Մեթոդը ստեղծված է օրգաններ ստանալու համար, հատկապես խողովակավոր օրգանների համար: (Մեթոդի մասին մանրամասն կարդացեք «ԱԼ» -ի 2012 թվի թիվ 1 համարում (4-րդ էջ): Սկզբնական փորձերի ժամանակ սովորական պրինտերն էին օգտագործում, իսկ հետո, իհարկե, հատուկ պրինտեր մշակեցին: 

Սկզբունքը շատ հասարակ է, ինչպես ամեն մի հանճարեղ բանի: Քարթրիջները տարբեր գույնի թանաքի փոխարեն լիցքավորեցին ցողունային բջիջների տարբեր տեսակների նյութերով: Համակարգիչը ստեղծում է օրգանի կառուցվածքը և տպագրության ռեժիմը տալիս է, բնականաբար, սովորական տպագրությունից շատ ավելի բարդ է, այն բազմաթիվ շերտեր ունի, որոնց շնորհիվ էլ ստացվում է ծավալը: Հետո այդ ամենը սերտաճելու է: Արդեն հաջողվել է «տպել» արյունատար անոթներ, այդ թվում և բարդ ճյուղավորում ունեցող:  

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ